ΠΜΣ Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία και Ιστορία της Τέχνης

(σε συνεπικουρία με τον Δρ. Χρήστο Τριανταφύλλου)

Χειμερινό εξάμηνο 

Θέμα: Ποιος μπορεί να μιλάει για το παρελθόν; Ιστορικοί και ιστορία στον ελληνικό 20ό αιώνα

Περίληψη: Ποιος/α θεωρείται σήμερα ιστορικός στην ελληνική κοινωνία; Ποιος/α νομιμοποιείται να μιλά για το παρελθόν με έναν έγκυρο λόγο και τι σημαίνει «έγκυρος λόγος» στο εκάστοτε ιστορικό πλαίσιο; Πώς διαμορφώθηκε η επαγγελματική ταυτότητα των ιστορικών και τι ρόλο έπαιξε σε κάθε χρονική περίοδο; Πώς συνδέεται αυτή η ταυτότητα με τις αντιλήψεις που κυριάρχησαν και κυριαρχούν για την ιστορία στο δημόσιο πεδίο, και πώς συνομιλεί με άλλους φορείς και δρώντες που εκφέρουν λόγο για το παρελθόν; Πώς λειτούργησαν και λειτουργούν οι ανταγωνιστικοί λόγοι για το παρελθόν και ποια η θέση των ιστορικών σε αυτή τη διαδικασία;

Το σεμινάριο θέτει στο επίκεντρό του τη συγκρότηση της έννοιας του/της ιστορικού ως διακριτής επιστημονικής ιδιότητας, ως επαγγέλματος και ως κοινωνικού δρώντα, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως σήμερα. Με βάση τη διαπίστωση ότι η ιδιότητα του/της ιστορικού συγκροτήθηκε ως ξεχωριστό ακαδημαϊκό και επιστημονικό πεδίο στο τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα στην Ελλάδα και μέσα κυρίως από το παράδειγμα της νεοελληνικής ιστορίας, θα επιχειρήσει να κατανοήσει αυτή τη διαφορετική χρονικότητα συγκριτικά με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Το σεμινάριο θα ξεκινήσει από τη σταδιακή αναγνώριση της αυτονομίας της νεοελληνικής ιστορίας από τις κλασικές και βυζαντινές σπουδές, ενώ θα επικεντρωθεί στη διαμόρφωση της έννοιας του εθνικού ιστορικού και στο ρήγμα που σήμαινε η μεσοπολεμική εμφάνιση των μαρξιστικών ιδεών, καθώς και στη συνέχεια οι μεταπολεμικές πολιτικές διαιρέσεις. Ως προς τη Μεταπολίτευση, το βάρος θα δοθεί όχι μόνο στην ανάδειξη της ιδιότητας του ιστορικού, αλλά και στη διαμόρφωση μιας δυναμικής ιστορικής κοινότητας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη των ιστορικών σπουδών.

Σε κάθε περίπτωση, η διαμόρφωση της ιδιότητας του/της ιστορικού συνέβη σε ένα συνεχή διάλογο με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, τις μεταβολές της νεοελληνικής ιστοριογραφίας αλλά και τα ευρωπαϊκά παράλληλα. Συνεπώς, στο σεμινάριο θα εξεταστεί όχι μόνο το πεδίο της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας, αλλά και οι διαφορετικές προσλήψεις της έννοιας «ιστορικός», ο δημόσιος λόγος και οι πρακτικές σχετικά με τη μελέτη της ιστορίας, οι μηχανισμοί παραγωγής, κατανάλωσης και διάχυσης του ιστορικού λόγου, καθώς και ο ρόλος διαφορετικών δρώντων (θεσμών, φορέων, ατόμων, ομάδων, κομμάτων κ.ο.κ.) στην ιστορικοποίηση του απώτερου και πρόσφατου εθνικού παρελθόντος.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Avgeridis, Manos, “Debating the Greek 1940s: histories and memories of a conflicting past since the end of the Second World War”, Historein 16:1-2 (2017), https://doi.org/10.12681/historein.9400. 

Berger, Stefan (επιμ.), The Engaged Historian. Perspectives on the Intersections of Politics, Activism and the Historical Profession, Νέα Υόρκη/Οξφόρδη, Berghahn Books 2019.

Berger, Stefan, “Professional and Popular Historians, 1800-1900-2000”, στο Barbara Korte – Sylvia Paletschek (επιμ.), Popular History Now and Then. International Perspectives, Bielefeld, Transcript 2012, σ. 13-29.

Dosse, François, Η ιστορία σε ψίχουλα. Από τα Annales στη «νέα ιστορία», μτφρ. Αγγελική Βλαχοπούλου, Ηράκλειο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2000.

Hobsbawm, Eric, Συναρπαστικά χρόνια. Μια ζωή στον 20ό αιώνα, μτφρ. Σταματίνα Μανδηλαρά, Αθήνα, Θεμέλιο 2010.

Howsam, Leslie, Past into Print. The Publishing of History in Britain, 1850-1950, Λονδίνο/Τορόντο, The British Library/University of Toronto Press 2009.

Iggers, Georg – Wang, Edward – Mukherjee, Supriya, Παγκόσμια ιστορία της σύγχρονης ιστοριογραφίας, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, Αθήνα, Νεφέλη 2015.

Karamanolakis, Vangelis, “Who is the Historian? The Formation of Modern Greek History and the Historical Community in the Short Twentieth Century”, Historein 19/2 (2021), https://doi.org/10.12681/historein.25282.

Καραμανωλάκης, Βαγγέλης, Ανεπιθύμητο παρελθόν. Οι φάκελοι κοινωνικών φρονημάτων στον 20ό αιώνα και η καταστροφή τους, Αθήνα, Θεμέλιο 2019.

Karamanolakis, Vangelis, “The History of the University of Athens and Its Contribution to the Formation of the National Past (1837–1974)”, Annali di Storia delle Universita Italiane 2:20 (2016), σ. 53-71.

Καραμανωλάκης, Βαγγέλης – Couroucli, Maria – Σκλαβενίτης, Τριαντάφυλλος (επιμ.), Συναντήσεις της ελληνικής με τη γαλλική ιστοριογραφία από τη Μεταπολίτευση έως σήμερα, Αθήνα, École française d'Athènes/ Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών/ Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού 2015.

Karamanolakis, Vangelis, “Greece”, στο I. Porciani – L. Raphael (επιμ.), Atlas of European Historiography. The Making of a Profession, 1800–2005, Λονδίνο, Palgrave Macmillan 2010, σ. 108-110.

Κιουσοπούλου, Τόνια, «Οι βυζαντινές σπουδές στην Ελλάδα», στο Όλγα Γκράτζιου-Αναστασία Λαζαρίδου (επιμ.), Από τη Χριστιανική συλλογή στο Βυζαντινό Μουσείο, Αθήνα 2006, σ. 25-35.

Κιουσοπούλου, Τόνια, «Η πρώτη έδρα βυζαντινής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών», Μνήμων 15 (1993), 257-276.

Κιτρομηλίδης, Πασχάλης – Σκλαβενίτης, Τριαντάφυλλος (επιμ.), Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας, 1833-2002. Δ΄ διεθνές συνέδριο ιστορίας. Πρακτικά, 2.τ., Αθήνα, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών/Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών 2004.

Kouki, Eleni, “Rupture or Continuity? Revisiting the Basic Themes of the Historiography of the 21 April Dictatorship”, Historein 19/2 (2021), https://doi.org/10.12681/historein.23213. 

Κουλούρη, Χριστίνα – Λούκος, Χρήστος, Τα πρόσωπα του Καποδίστρια. Ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας και η νεοελληνική ιδεολογία (1831-1996), Αθήνα, Πορεία 2012 (1η εκδ. 1996).

Λιάκος, Αντώνης, Ο ελληνικός 20ός αιώνας, Αθήνα, Πόλις 2019, σ. 639-644 (κεφάλαιο: «Πώς είδαν οι Έλληνες την ιστορία τους στον 20ό αιώνα»).

Liakos, Antonis, “Modern Greek Historiography (1974–2000): The Era of Tradition from Dictatorship to Democracy,” στο Ulf Brunnbauer (επιμ.), (Re)Writing History: Historiography in Southeast Europe after Socialism, Münster, LΙΤ 2004, σ. 351-78.

Mandler, Peter, History and National Life, Λονδίνο, Profile Books 2002.

Novick, Peter, That Noble Dream. The 'Objectivity Question' and the American Historical Profession, Cambridge University Press 2020 (1η εκδ. 1988).

Pfitzer, Gregory, Popular History & the Literary Marketplace, 1840-1920, Amherst, University of Massachusetts Press, 2008.

Stathis, Panagiotis, “The Historiography of the Greek Revolution of 1821: From Memoirs to National Scholarly History, 1821–1922”, Historein 19/2 (2021), https://doi.org/10.12681/historein.18371.

Τριανταφύλλου, Χρήστος, «‘Πολιτισμένα περιοδικά’ και ‘ιστορία με ορθάνοιχτα μάτια’: Μια πρώτη προσέγγιση στην εκλαϊκευτική ιστοριογραφία της Μεταπολίτευσης», Μνήμων 40 (2023), σ. 195-202.

Triantafyllou, Christos, “Collective Memory and Political Mythologies: Eleftherios Venizelos in Greek Postwar Historiography, 1945–1967”, Historein 19/2 (2021), https://doi.org/10.12681/historein.18103. 

Winter, Jay – Prost, Antoine, The Great War in History. Debates and Controversies, Cambridge University Press 2006.

Χειμερινό εξάμηνο

Θέμα: Η οθωμανική εξουσία από την σκοπιά των χρονικών των συντεταγμένων στην ελληνική γλώσσα (β΄ μισό 15ου-τέλη 16ου αιώνα).

Περίληψη: Το σεμινάριο θα εστιάσει στην εικόνα που αποδίδουν για την οθωμανική εξουσία τα χρονικά που έχουν συνταχθεί σε ελληνική γλώσσα και τα οποία καλύπτουν την περίοδο από την άλωση της Κωνσταντινούπολης μέχρι και τα τέλη περίπου του 16ου αιώνα (ενδεικτικά αναφέρονται πέρα από τους τέσσερις χρονικογράφους της Άλωσης (Δούκας, Σφραντζής, Χαλκοκονδύλης, Κριτόβουλος), η «Έκθεσις χρονική» (γύρω στο 1543), η «Πατριαρχική Κωνσταντινουπόλεως Ιστορία» (1578) και το «Χρονικό του Ψευδοδωροθέου» (τέλος του 16ου αιώνα). Ειδικότερα θα μελετηθεί ο τρόπος με τον οποίον αποδίδεται στα παραπάνω κείμενα η δομή και η θεσμική οργάνωση, η οικονομία και η κοινωνία του οθωμανικού κράτους. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στο ζήτημα της πολιτικής ιδεολογίας, δηλαδή στη θεώρηση των Οθωμανών ως «αλλόπιστων», «δυναστών», «καταστροφέων του πολιτισμού» ή αντίθετα ως «οργάνων της Θείας Πρόνοιας» ή «νομίμων κατόχων της εξουσίας». Οι διαφορετικές προσεγγίσεις των χρονικογράφων στα παραπάνω ζητήματα φαίνεται να τελούν σε άμεση συνάρτηση αφενός μεν με το αν πρόσκεινται στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία («Ενωτικοί») ή αντίθετα στο Ορθόδοξο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, αφετέρου δε με την χρονική στιγμή κατά την οποία συνέθεσαν τα κείμενά τους. Είναι αυτονόητη η διασταύρωση των παραπάνω με την βοήθεια της υπάρχουσας βιβλιογραφίας της σχετικής με την οργάνωση και συγκρότηση του οθωμανικού κράτους, καθώς και με την θέση των ορθόδοξων υπηκόων των σουλτάνων μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

(Ο κατάλογος ακολουθεί το λατινικό αλφάβητο.

Δεν περιλαμβάνονται οι πρωτογενείς πηγές.)

Χρυσός, Ε. (εκδ.), Η άλωση της Πόλης, Αθήνα 1999.

Crowley, R., Constantinople. The Last Great Siege, 1453, Λονδίνο 2005.

Ιναλτζίκ, Χ., Η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η κλασική εποχή, 1300-1600, μτφρ. Μιχάλης Κοκολάκης, Αθήνα 1995.

Iorga, N., Το Βυζάντιο μετά το Βυζάντιο, μτφρ Γιάννης Καράς, Αθήνα 1989.

Κιουσοπούλου, Τ. (εκδ.), 1453. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης και η μετάβαση από τους μεσαιωνικούς στους νεότερους χρόνους, Ηράκλειο 2005.

Κονόρτας, Π., «Η οθωμανική κρίση του τέλους του ΙΣΤ’ αι. και το Οικουμενικό Πατριαρχείο», Τα Ιστορικά, 3 (1985), σελ. 45-76.

Laurent, V., “Les premiers patriarches de Constantinople sous domination turque (1454-1476)», Revue des Etudes Byzantines, 26 (1968), σελ. 229-263.

Nicolle, D., Constantinople 1453: the End of Byzantium, Οξφόρδη 2000.

Πατρινέλλης, Χ., «Χρονολογικά ζητήματα της πατριαρχείας του Ιερεμίου Α΄(1522-1546)», Μνημοσύνη, 1 (1967), σελ. 249-262).

Ράνσιμαν, Σ., Η Μεγάλη Εκκλησία εν αιχμαλωσία, μτφρ. Νικόλαος Παπαρρόδου, Αθήνα 1979.

Shaw, S., History of the Ottoman Empire and Modern Turkey (τ. 1), Κέμπριτζ Cambridge University Press, 1976.

Τωμαδάκης, Ν., Περί αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως 1453, Θεσσαλονίκη 1993.

Ζαχαριάδου, Ε., «Η πατριαρχεία του Διονυσίου Β΄ σε μια παραλλαγή του Ψευδο-Δωροθέου», Θησαυρίσματα, 1 (1962), σελ. 142-161.

Χειμερινό εξάμηνο / Winter semester

Θέμα: Η Ελλάδα και η Μέση Ανατολή κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου

Περίληψη: Το μάθημα εξετάζει την ελληνική πολιτική στη Μέση Ανατολή κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Το διάστημα αυτό η ελληνική μεσανατολική πολιτική υπαγορεύτηκε από μια σειρά πολιτικών, οικονομικών και στρατηγικών συλλογισμών: την ανάγκη προστασίας των συμφερόντων του Αιγυπτιώτη ελληνισμού και των Ελληνορθόδοξων Πατριαρχείων της Αλεξάνδρειας και των Ιεροσολύμων∙ την προσπάθεια εξασφάλισης της υποστήριξης των αραβικών κρατών στον ΟΗΕ (κυρίως, αλλά όχι μόνο) για το κυπριακό ζήτημα∙ την πρόσληψη της θέσης του Ισραήλ στο διεθνές/διπολικό σύστημα από τις ελληνικές κυβερνήσεις∙ την αίσθηση ότι η στρατηγική σημασία της Ελλάδας θα ενισχυόταν εάν έπαιζε ρόλο προγεφυρώματος ανάμεσα στο δυτικό κόσμο και στη Μέση Ανατολή∙ και την ανάγκη προώθησης των ελληνικών οικονομικών συμφερόντων στην περιοχή. Στο πλαίσιο του μαθήματος, οι φοιτητές θα πρέπει να παρουσιάσουν τις σχετικές συζητήσεις στην ιστοριογραφία και να διενεργήσουν έρευνα σε πρωτογενές αρχειακό υλικό (κρατικά αρχεία, προσωπικά αρχεία, Τύπος κλπ.).

Ενδεικτική Βιβλιογραφία / Selected Bibliography

Αθανασοπούλου, Εκάβη, Σύμμαχοι αλλά όχι φίλοι: ΗΠΑ-Τουρκία, 1979-1990, Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο, 2013.

Εμμανουηλίδης, Εμμανουήλ Αντ., Οι σχέσεις της Ελλάδας με τον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο, 1974-1981, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2017.

Hatzivassiliou, Evanthis, Greece and the Cold War: Frontline State, 1952-1967, London: Routledge, 2006.

Κούμας, Μανόλης, Δεκαετία πολέμων: διλήμματα της ελληνικής διπλωματίας, 1940-1949, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2022.

Nachmani, Amikam, Israel, Turkey, and Greece: Uneasy Relations in the East Mediterranean, London: Frank Cass, 1987.

Νταλαχάνης, Άγγελος, Ακυβέρνητη πολιτεία: οι Έλληνες στην Αίγυπτο, από την κατάργηση των προνομίων στην έξοδο, 1937-1962, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2015.

Σακκάς, Γιάννης, Η Ελλάδα, το Κυπριακό και ο αραβικός κόσμος, 1947-1974, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2012.

Χαρίτος, Γαβριήλ, Κύπρος, το γειτονικό νησί: το Κυπριακό μέσα από τα Κρατικά Αρχεία του Ισραήλ, 1946-1960. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 2018.

Χειλά, Ειρήνη, «Η αραβο-ισραηλινή διαμάχη και η ελληνική εξωτερική πολιτική», στο: Δ. Κώνστας και Χ. Τσαρδανίδης (επιμ.), Σύγχρονη ελληνική εξωτερική πολιτική, Αθήνα και Κομοτηνή: Εκδόσεις Σάκκουλα, 1988, σσ. 359-383.

Ρούσσος, Σωτήρης, Επανάσταση και εξέγερση στη Μέση Ανατολή, Αθήνα: Gutenberg, 2022.

Σβολόπουλος, Κωνσταντίνος, Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου και Ευάνθης Χατζηβασιλείου (επιμ.), Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον εικοστό αιώνα: Διεθνές επιστημονικό συνέδριο Ζάππειο Μέγαρο 5-9 Ιουνίου 2007, τόμος Β΄, Αθήνα: Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», 2008.

Σπυρόπουλος, Γεώργιος Μ., Μέση Ανατολή: αραβο-ισραηλινή διένεξη. Ιστορία – πολιτική – διπλωματία, Θεσσαλονίκη: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Μακεδονίας, 2011.

Χειμερινό εξάμηνο

Θέμα: Τι πρέπει να διαβάζουμε για την ιστορία της «Βενετοκρατίας»

Περίληψη: Το σεμινάριο θα εστιάσει αφενός στα ερευνητικά πεδία που έχουν αναπτυχθεί για την περίοδο της βενετικής κυριαρχίας στον ελληνικό χώρο και αφετέρου στην βιβλιογραφική έρευνα γύρω από αυτά. Η ιστορία των θεσμών, η κοινωνική ιστορία, η ιστορία της δικαιοσύνης, της οικογένειας, των έμφυλων σχέσεων, της σεξουαλικότητας είναι ορισμένες από τις θεματικές που έχουν διερευνηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Υπό αυτούς τους όρους, η σύνθεση των εργασιών που αφορούν την υπό εξέταση περίοδο, απαιτεί την εξοικείωση με τη βιβλιογραφία που μελετά αντίστοιχες θεματικές της βενετικής ιστορίας όπως επίσης της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της ιστορίας του δικαίου, της ιστορία ιατρικής κ.ά. στο πλαίσιο της διεπιστημονικής προσέγγισης του αντικειμένου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία/ Selective bibliography

Δ. Αρβανιτάκης, Κοινωνικές αντιθέσεις στην πόλη της Ζακύνθου. Το Ρεμπελιό των Ποπολάρων (1628), Αθήνα 2001.

Er. R. Dursteler (επιμ.), A Companion to Venetian History, 1400–1797, Leiden-Λονδίνο 2013.

J. Ferraro M., Marriage Wars in Late Renaissance Venice, Οξφόρδη 2001

C. Ginzburg, To τυρί και τα σκουλίκια. Ο κόσμος ενός μυλωνά του 16ου αιώνα, μτφρ. Β. Κουρεμένος, επιμ. Δήμητρα Τουλάτου, Αθήνα 2008.

D. Hacke, Women, Sex and Marriage in Early Modern Venice, Ashgate 2004.

J. Henderson, The Renaissance Hospital. Healing the Body and Healing the Soul, New Heaven-Λονδίνο 2006.

S. McKee, Uncommon Dominion. Venetian Crete and the Myth of Ethnic Purity, Φιλαδέλφεια 2000.

Ed. Muir, G. Ruggiero, Microhistory and the Lost Peoples of Europe, Βαλτιμόρη, Λονδίνο 1991.

Αν. Παπαδία-Λάλα, «Η Βενετοκρατία στον ιστοριογραφικό λόγο. Αντιλήψεις και ερμηνευτικές προσεγγίσεις», Πρακτικά του Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας: Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας. 1833-2002, τ. Β΄, Π. Μ. Κιτρομηλίδης – Τρ. Σκλαβενίτης (επιμ.), Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Αθήνα 2004, σ. 553-572.

Cl. Povolo, L' intrigo dell'onore. Poteri e istituzioni nella Repubblica di Venezia tra Cinque e Seicento, Βερόνα 1997

G. Ruggiero, Binding Passions. Tales of Magic, Marriage and Power at the End of the Renaissance, Νέα Υόρκη, Οξφόρδη 1993.

N. Zemon Davis, Fiction in the Archives. Pardon Tales and their Tellers in Sixteenth Century France, Stanford University Press 1990.

Χειμερινό εξάμηνο

Θέμα: H οικονομία της βίας και o κόσμος των όπλων στον ελληνικό χώρο (17ος-19ος αι.)

Περίληψη: Στο σεμινάριο θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε την ιστορία του υπό οθωμανική κυριαρχία ελληνικού κόσμου υπό το πρίσμα του υπάρχοντος καθεστώτος βίας και των μεταβολών που γνώρισε κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης. Θα εξετάσουμε τη βία ως μέσο επιβολής, υποταγής και κατάκτησης, αλλά και ως λογική διακυβέρνησης και συγκρότησης οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων, καθώς και ως πολιτισμική πρακτική. Στο πλαίσιο αυτό θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τον «κόσμο των όπλων» και θα ξανασυζητήσουμε από τη σκοπιά νεώτερων συμβολών το ζήτημα του κλεφταρματολισμού και των άτακτων στρατιωτών κατά την επανάσταση.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Aπ. Βακαλόπουλος, Τα ελληνικά στρατεύματα του 1821. Οργάνωση, ηγεσία, τακτική, ήθη, ψυχολογία, Θεσσαλονίκη 1991.

Κ. Barkey, Bandits and Bureaucrats. The Ottoman Route to State Centralization, Nέα Υόρκη 1994.

M. Broers, Napoleon’s Other War: Bandits, Rebels and their Pursuers in the Age of Revolutions, Οξφόρδη 2010.

Σ. Δαμιανάκος, Ήθος και πολιτισμός των επικίνδυνων τάξεων στην Ελλάδα, Αθήνα 2005

T. U. Esmer, «Economies of Violence, Banditry and Governance in the Ottoman Empire Around 1800», Past and Present 224 (2014), 164-199.

Th. Gallant, «Revolutions and Regimes of Violence», Historein 15/2 (2015), 30-40.

Κ. Ν. Θεοτοκάς, Ν. Γ. Κοταρίδης, Η οικονομία της βίας. Παραδοσιακές και νεωτερικές εξουσίες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα, Αθήνα 2006.

Ν. Θεοτοκάς, Δ. Τζάκης, «Εισαγωγή: Ο Χρήστος Βυζάντιος και το ζήτημα του εθνικού στρατού», στο: Χρήστος Βυζάντιος, Ιστορία του τακτικού στρατού, 1821-1833, επιστ. επιμέλεια-σχόλια, Ν. Θεοτοκάς, Δ. Τζάκης, Αθήνα 2020.

S. Scheipers, Unlawful Combatants: A Genealogy of the Irregular Fighter, Οξφόρδη 2015.

B. Σειρηνίδου, «Βία, έγκλημα και ποινική δικαιοσύνη στην επαναστατημένη Ελλάδα», στο: Κ. Κωστής, Η. Κολοβός (επιμ.), Κατανοώντας τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας, Αθήνα: Πατάκης, 2022, σ. 203-227.

Π. Στάθης, «Αρματολισμός: χριστιανοί ένοπλοι στην υπηρεσία των Οθωμανών», στο: Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του νέου ελληνισμού, 1770-2000, τ. 2, Αθήνα 2003, σ. 339-360.

Εαρινό εξάμηνο 

Θέμα: Ιστορία των γυναικών στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα 

Περίληψη: Το σεμινάριο εξετάζει τον ελληνικό εικοστό αιώνα μέσα από τον φακό της ιστορίας των γυναικών. Εντάσσοντας την ελληνική ιστοριογραφία γύρω από τις γυναίκες και το φύλο στο εγχώριο και το διεθνές πλαίσιό της, επικεντρώνεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες ζωής του γυναικείου πληθυσμού, στους προβληματισμούς για τη θέση των γυναικών και τις παρεμβάσεις για τη βελτίωσή της, στις αναπαραστάσεις για τις γυναίκες και το μετασχηματισμό τους, στις διεκδικήσεις των γυναικών για ίσα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, στις συνέπειες που οι πολιτικές αλλαγές, οι πόλεμοι, οι κοινωνικές και πολιτισμικές διαδικασίες του περασμένου αιώνα είχαν πάνω στις ζωές τους και στους τρόπους με τους οποίους οι ίδιες οι γυναίκες συνέβαλαν στη διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.

Θα ερευνήσουμε τις ιστορικές μεταβολές στην οικογένεια, την εκπαίδευση και την εργασία, οι οποίες ήταν καθοριστικές για τις γυναίκες και τις σχέσεις ανάμεσα στα φύλα, τις ποικίλες εκδοχές δημόσιων παρεμβάσεων των γυναικών, τη συμμετοχή τους σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά κινήματα, όπως το φεμινιστικό, τις κύριες νομοθετικές μεταρρυθμίσεις που αφορούν τη θέση και τα δικαιώματά τους. Καθώς το σεμινάριο καλύπτει το ευρύ χρονικό ανάπτυγμα του εικοστού αιώνα, θα μας απασχολήσουν οι συνέχειες και οι αλλαγές ανάμεσα σε διαφορετικές υποπεριόδους του και θα ανιχνεύσουμε πιθανές διαφορετικές περιοδολογήσεις του που προκύπτουν από ερωτήματα σχετικά με τις θεματικές που θα εξετάσουμε.

Θεμελιώδης στη μελέτη της ιστορίας των γυναικών είναι η αναλυτική κατηγορία του φύλου, η οποία θα αποτελέσει το θεωρητικό υπόστρωμα του σεμιναρίου από κοινού με άλλες αναλυτικές κατηγορίες που γεννούν την κοινωνική διαφορά, όπως είναι η κοινωνική τάξη, η ηλικία, η σεξουαλικότητα και η εθνοπολιτισμική ομάδα. Η ιστοριογραφία που ανέδειξε και μελέτησε τις ιστορικές τροχιές των γυναικών μέσα από τις παραπάνω αναλυτικές κατηγορίες αποτελεί η ίδια μια από τις πιο σημαντικές όψεις της ιστορίας των γυναικών, μιας και διεύρυνε την ιστορική έρευνα καταδεικνύοντας πώς το φύλο επέδρασε στο σχηματισμό των ταξικών σχέσεων και των οικογενειακών ιεραρχιών, της εθνικής ταυτότητας, της κοινωνικής διαμαρτυρίας και της πολιτικής. Στο σεμινάριο θα επιμείνουμε στην ανάλυση, αφενός, αυτής της ιστοριογραφίας, αφετέρου, ιστορικών τεκμηρίων που θα μας δώσουν τη δυνατότητα να ιστορικοποιήσουμε τόσο τις οπτικές γωνίες των ίδιων των γυναικών όσο και λόγους, θεσμούς και πρακτικές στο πλαίσιο των οποίων εντάχθηκαν και διαμορφώθηκαν οι ζωές και οι κοινωνικές σχέσεις τους. Μια ιδιαίτερη πλευρά του σεμιναρίου θα είναι η προσπάθεια να χαρτογραφήσουμε δράσεις των γυναικών σε περιόδους οι οποίες ελάχιστα έχουν μελετηθεί από αυτή την άποψη, όπως είναι οι πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες.

Μέσα από την εντατική συζήτηση στην τάξη πάνω σε επιλεγμένη βιβλιογραφία, την ομαδική δουλειά, την εξάσκηση στη συγγραφή ενός σύντομου βιβλιογραφικού σχολίου και, κυρίως, μιας ερευνητικής εργασίας πάνω σε πρωτογενείς πηγές, το σεμινάριο προσφέρει στις φοιτήτριες και τους φοιτητές τη δυνατότητα να προσεγγίσουν με διαφορετικό τρόπο τον ελληνικό εικοστό αιώνα και τη διαπλοκή της κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας του με το ευρωπαϊκό και το διεθνές περιβάλλον.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Allen, Ann, Women in Twentieth-Century Europe, Palgrave, Μπεϊζινκγκστόουκ και Νέα Υόρκη 2007.

Avdela, Efi, Kostis Gotsinas, Despo Kritsotaki, Dimitra Vassiliadou, “From Virginity to Orgasm: Marriage and Sexuality in Twentieth-century Greece”, Journal of Family History 45/3 (2020), 315–333.

Avdela, Efi, Le genre entre classe et nation. Essai d'historiographie grecque, Éditions Syllpese, Παρίσι 2006.

Αβδελά, Έφη «Οι γυναίκες κοινωνικό ζήτημα», στο Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, επιμ. Χρ. Χατζηιωσήφ, Β΄ τόμος, Μέρος 1ο: «Ο Μεσοπόλεμος 1922-1940», Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2002, 337-359.

Αβδελά, Έφη, «Δια λόγους τιμής». Βία, συναισθήματα και αξίες στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, Νεφέλη, Αθήνα 2002.

Αβδελά, Έφη, «Το φύλο στην ιστορία: ελληνικές αναπαραστάσεις», Μνήμων 19 (1997), 225-232.

Αβδελά, Έφη, Αγγέλικα Ψαρρά (επιμ.), Σιωπηρές ιστορίες. Γυναίκες και φύλο στην ιστορική αφήγηση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997.

Αβδελά, Έφη, «Ο σοσιαλισμός των “άλλων”: ταξικοί αγώνες, εθνοτικές συγκρούσεις και ταυτότητες φύλου στη μετα-οθωμανική Θεσσαλονίκη», Τα Ιστορικά 18-19, 1993, 175-204.

Αβδελά, Έφη, Δημόσιοι υπάλληλοι γένους θηλυκού. Καταμερισμός της εργασίας κατά φύλα στον δημόσιο τομέα, 1908-1955, Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδας, Αθήνα 1990.

Αβδελά, Έφη, Αγγέλικα Ψαρρά (επιμ.), Ο φεμινισμός στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Μια ανθολογία, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα 1985.

Αστρινάκη, Ράνια, Ποθητή Χαντζαρούλα, Αθηνά Αθανασίου, Μελέτες για το φύλο στην ανθρωπολογία και την ιστορία, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2011.

Βαΐου, Ντίνα, Η αθέατη εργασία των γυναικών στη συγκρότηση της πόλης. Όψεις της Αθήνας μετά τη μεταπολίτευση, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2021.

Βαΐου, Ντίνα, Αγγέλικα Ψαρρά (επιμ.), Εννοιολογήσεις και πρακτικές του φεμινισμού. Μεταπολίτευση και «μετά». Πρακτικά ημερίδας, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον κοινοβουλευτισμό και τη δημοκρατία, Αθήνα 2017.

Βαρίκα, Ελένη, Η εξέγερση των κυριών. Η γένεση μιας φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα, 1833-1907, Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας Εμπορικής Τράπεζας Ελλάδος: Αθήνα 1987.

Βασιλειάδου, Δήμητρα, «“Κατεστραμμένα” κορίτσια. Ηθική, γαμηλιότητα και δικαστική πρακτική στη νησιωτική Eλλάδα, 1914-1940», στο Δήμητρα Βασιλειάδου, Γλαύκη Γκότση (επιμ.), Ιστορίες για τη σεξουαλικότητα, Θεμέλιο, Αθήνα 2020, 103–22.

Βασιλειάδου, Δήμητρα, Στον τροπικό της γραφής: οικογενειακοί δεσμοί και συναισθήματα στην αστική Ελλάδα, 1850-1930, Gutenberg, Αθήνα 2018.

Βερβενιώτη, Τασούλα, Η γυναίκα της Αντίστασης. Η είσοδος των γυναικών στην πολιτική, Κουκκίδα, Αθήνα 2013.

Bock, Gisela, Women in European History, transl.: Allison Brown, Blackwell, Οξφόρδη 2002.

Γκότση, Γλαύκη, Ανδρονίκη Διαλέτη, Ελένη Φουρναράκη (επιμ.), Το φύλο στην Ιστορία. Αποτιμήσεις και παραδείγματα, Ασίνη, Αθήνα 2015.

Καντσά, Βενετία (επιμ.), Η μητρότητα στο προσκήνιο. Σύγχρονες έρευνες στην ελληνική εθνογραφία. Αθήνα, Αλεξάνδρεια 2013.

Καντσά, Βενετία, Βασιλική Μουτάφη, Ευθύμιος Παπαταξιάρχης (επιμ.), Φύλο και κοινωνικές επιστήμες στη σύγχρονη Ελλάδα, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010.

Καραμεσίνη, Μαρία, Γυναίκες, φύλο και εργασία στην Ελλάδα, νήσος, Αθήνα 2021.

Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών Διοτίμα, Το φύλο των δικαιωμάτων. Εξουσία, γυναίκες και ιδιότητα του πολίτη, Νεφέλη, Αθήνα 1999.

Παπαστεφανάκη, Λήδα, Εργασία, τεχνολογία και φύλο στην ελληνική βιομηχανία. Η κλωστοϋφαντουργία του Πειραιά, 1870-1940, ΠΕΚ, Ηράκλειο 2009.

Πετροπούλου, Ιωάννα, Έλλη Παπαδημητρίου: μια γυναίκα του 20ού αιώνα. Ο κανόνας και η παράβαση, Ερμής, Αθήνα 2022.

Πρέκα, Μαρία, Δασκάλες στα χρόνια τού αλυτρωτισμού. Μικρές ιστορίες μεγάλων περιπλανήσεων (1880-1913), Γράφημα, Αθήνα 2023.

Σαμίου, Δήμητρα, Τα πολιτικά δικαιώματα των Ελληνίδων 1864-1952. Ιδιότητα του πολίτη και καθολική ψηφοφορία, Σάκκουλας, Αθήνα 2013.

Χαντζαρούλα, Ποθητή, Σμιλεύοντας την υποταγή. Οι έμμισθες οικιακές εργάτριες στην Ελλάδα το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2012.

Ψαρρά, Αγγέλικα, «Κι έγινα μπολσεβίκα». Έμφυλοι απόηχοι του Οκτώβρη στην Ελλάδα, Η Εφημερίδα των Συντακτών, χ.χ.

Ψαρρά, Αγγέλικα, «Πολιτικές διαδρομές των γυναικών στην εμπόλεμη Ελλάδα (1940-1950)», στο Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, επιμ. Χρ. Χατζηιωσήφ, Δ΄ τόμος, Μέρος 1ο: «Ανασυγκρότηση – Εμφύλιος – Παλινόρθωση 1945-1952»», Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2009, 177-228.