Χειμερινό εξάμηνο
Θέμα: Τέχνη και Ιστορία: Αναπαραστάσεις της ιστορίας στην τέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα Ι
Περίληψη: Τι ιστορίες αφηγούνται τα έργα τέχνης; Το έργο τέχνης, το μουσείο, το μνημείο, η έκθεση, ο καλλιτέχνης —όλες έννοιες ιστορικά προσδιορισμένες— ποιου την ιστορία παρουσιάζουν; Πώς πραγματεύονται οι καλλιτέχνες τα ιστορικά γεγονότα, τις «σιωπές» της ιστορίας, το «ευαίσθητο», το επίμαχο και το τραυματικό ιστορικό παρελθόν; Πώς διασταυρώνεται η σύγχρονη τέχνη με τη μνήμη, το αρχείο, την προφορική ιστορία και την ιστορική έρευνα, και γιατί σύγχρονοι καλλιτέχνες λειτουργούν, συχνά, ως ερασιτέχνες ιστορικοί με στόχο εναλλακτικές αφηγήσεις του παρελθόντος; Το μάθημα διερευνά τους τρόπους με τους οποίους ιστορικά γεγονότα και ιστορικά αφηγήματα γίνονται θέμα, ερμηνεύονται και εξετάζονται κριτικά στην τέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα, αλλά και πώς οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της ιστορίας και της μνήμης επηρεάζουν την αντίληψή μας για το ιστορικό παρελθόν. Εξετάζοντας ένα ευρύ φάσμα έργων από τη ζωγραφική και τη γλυπτική έως τα ψηφιακά μέσα και την περφόρμανς, παρακολουθούμε τις μετατοπίσεις από τη συμβατική ιστορική ζωγραφική στη λεγόμενη «ιστοριογραφική στροφή» στη σύγχρονη τέχνη.
Ενδεικτική βιβλιογραφία / Selected bibliography
Αδαμοπούλου, Αρετή, Τέχνη και ψυχροπολεμική διπλωματία. Διεθνείς εικαστικές εκθέσεις στην Αθήνα (1950-1967), University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2019.
Αλεξάκη, Ευγενία, «Καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, προφορικές ιστορίες και ιστορικά τεκμήρια: διασυνδέσεις σε εκθεσιακά-μνημονικά περιβάλλοντα για το δύσκολο παρελθόν», στο Ν. Αποστολόπουλος, Γ. Κόκκινος, Ζ. Παπανδρέου (επιμ.), Το MOG ως αντικείμενο μελέτης: Ιστοριογραφία, Τραυματική Μνήμη, Δημόσια Ιστορία, Ιστορική Εκπαίδευση, Βερολίνο, Freie Universität Berlin-Refubium, 2023, έντυπη & ψηφιακή έκδοση, doi: http://dx.doi.org/10.17169/refubium-39694, σσ. 157-173.
Altshuler, Bruce, Salon to Biennial. Exhibitions that Made Art History, v. I, Phaidon Press Limited, London/New York 2008.
Altshuler, Bruce, Biennials and Beyond. Exhibitions that Made Art History, v. II, Phaidon Press Limited, London/New York 2013.
Bennett, Jill, Empathic Vision: Affect, Trauma and Contemporary Art, Stanford, University Press, Stanford 2005.
Bleichmar, Daniela/Schwartz R. Vanessa, “Visual History: The Past in Pictures”, Representations, 145 (1), 2019, σσ. 1-31, doi: https://doi.org/10.1525/rep.2019.145.1.1.
Bourke, Joanna (επιμ.), War and Art: A Visual History of Modern Conflict, Reaction Books, London 2017.
Burke, Peter, Αυτοψία. Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών, μτφρ. Ανδρέας Π. Ανδρέου, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003.
Chametzky, Peter, Objects as History in Twentieth-century German Art: Beckmann to Beuys, University of California Press, Berkley/London 2010.
Δασκαλοθανάσης, Νίκος, Ο καλλιτέχνης ως ιστορικό υποκείμενο από τον 19ο στον 21o αιώνα, Άγρα, Αθήνα 2004.
Desai, Dipti/Hamlin, Jessica/Mattson, Rachel, History as Art, Art as History. Contemporary Art and Social Studies Education, Routledge, New York 2010.
Didi-Huberman, Georges, The Eye of History: When Images Take Positions, MIT Press. Cambridge MA 2018.
Enwezor, Okwui, Archive Fever: Uses of the Document in Contemporary Art, International Center of Photography/Steidl Publishers, New York/Göttingen 2008.
Farr, Ian (επιμ.), Memory. Documents of Contemporary Art, Whitechapel Gallery/MIT Press, London/Cambridge MA 2012.
Gibbons, Joan, Contemporary Art and Memory. Images of Recollection and Remembrance, I.B. Tauris, London/New York 2007.
Godfrey Mark, “The Artist as Historian”, October, 120, 2007, σσ. 140-172.
Green, David/Seddon, Peter (επιμ.), History Painting Reassessed: The Representation of History in Contemporary Art, Manchester University Press, Manchester/New York 2000.
Kernbauer, Eva, Art, History, and Anachronic Interventions Since 1990, Routledge, London/New York 2021.
Κόκκινος, Γιώργος/Κιμουρτζής, Παναγιώτης/Καρασαρίνης, Μάρκος, Ιστορία & Δικαιοσύνη, Ασίνη, Αθήνα 2020.
Lehrer, Erica/Milton, Cynthia E./Patterson, Monica Eileen (επιμ.), Curating Difficult Knowledge. Violent Pasts in Public Places, Palgrave Macmillan Houndmills, Basingstoke Hampshire/New York 2011.
Roelstraete, Dieter, “The Way of the Shovel: On the Archeological Imaginary in Art”, e-flux journal, 4, 2009, διαθέσιμο στο http://worker01.e-flux.com/pdf/article_888851.pdf.
Roelstraete, Dieter, “After the Historiographic Turn: Current Findings”, e-flux journal, 6, 2009, διαθέσιμο στο http://worker01.e-flux.com/pdf/article_60.pdf.
Ruchel-Stockmans, Κatarzyna, Images Performing History: Photography and Representations of the Past in European Art after 1989, Leuven University Press, Leuven 2015.
Salber, Mark Phillips/Bear, Jordan (επιμ.), What Was History Painting and What Is It Now?, McGill-Queen's University Press, Montreal/Kingston/London/Chicago 2019.
Salber, Mark Phillips, “History Painting Redistanced: From Benjamin West to David Wilkie”, Modern Intellectual History, 11 (3), 2014, σσ. 611–29.
Stok, Frank van der/Gierstberg, Frits/Bool, Filip (επιμ.), Questioning History. Imagining the Past in Contemporary Art, NAi Publishers, Rotterdam 2008.
Τενεκεντζής, Αλέξανδρος, Τα Μνημεία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εικονομαχίες στην Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου (1945-1975), Αθήνα, Ασίνη 2020.
Τσιάρα, Συραγώ, Η επιμέλεια του βλέμματος. Σύγχρονη τέχνη και επιμελητική πρακτική, Νήσος, Αθήνα 2021.
(Σε συνεργασία με τον Αναπλ. Καθηγητή Γ. Κούζα)
Χειμερινό εξάμηνο
Θέμα: Μεθοδολογία εκπόνησης εργασίας για τις αστικές και λαϊκές τέχνες στη σύγχρονη πόλη
Περίληψη: Το μεταπτυχιακό αυτό μάθημα δεν έχει ως στόχο απλώς την περιγραφή των «καλών» τεχνών και των «λαϊκών» τεχνών, όπως αναπτύχθηκαν στα ελληνικά αστικά κέντρα τον 20ό αιώνα. Αντίθετα, έχει πολλαπλή στόχευση: καταρχάς, επιχειρεί να αναδείξει τη δυναμική παρουσία των τεχνών (δημιουργία, επιβίωση αλλά και πρόσληψη από το ευρύτερο κοινό) στον σύγχρονο αστικό χώρο που εξ ορισμού είναι χώρος ισχυρών διαδράσεων, ιδιαίτερα μετά από την άφιξη των προσφύγων το 1922 αλλά και με την μεταπολεμική υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στα ελληνικά αστικά κέντρα. Σε δεύτερο επίπεδο, φιλοδοξεί να τονίσει τόσο τις μεταξύ τους ομοιότητες όσο και τις διαφοροποιήσεις ανάμεσα στην επώνυμη και τη συχνά «ανώνυμη» καλλιτεχνική δημιουργία. Επιπρόσθετα, επιχειρεί να ανιχνεύσει τη δυναμική-δυαδική αλληλεπίδραση μεταξύ επώνυμης και λαϊκής τέχνης κατά τον 20ό και πρώιμο 21ο αιώνα στην ελληνική πόλη. Ειδικότερα ως προς τις εικαστικές τέχνες θα μας απασχολήσουν τα παραδείγματα λαϊκών και λαϊκότροπων καλλιτεχνών, με αναφορά στην τεχνοκριτική/τεχνοϊστορική πρόσληψή τους από την περίοδο του Μεσοπολέμου και εντεύθεν. Ως προς τις λαϊκές τέχνες, μείζονες και ελάσσονες, θα γίνει θεωρητική εισαγωγή στην έννοια της λαϊκής τέχνης (είδη, χαρακτηριστικά γνωρίσματα, αισθητική, χρηστικότητα, θεωρητική διαδρομή του όρου στην Ελλάδα) καθώς και στη θεωρία των αντικειμένων (κοινωνική ζωή και πολιτισμική βιογραφία των αντικειμένων). Στη συνέχεια θα αναλυθούν οι εξής περιπτώσεις:
Α) Κεραμική: αναφορά στο πώς αναπτύχθηκε στην Κρήτη, στη Σίφνο και στην Αίγινα, στη Μεσσηνία, καθώς και στα Δαρδανέλλια (Τσανακ-Καλέ) της Μ. Ασίας και πώς μετεξελίχθηκε στον αστικό χώρο με αναφορά τόσο σε συγκεκριμένους λαϊκούς καλλιτέχνες (Μηνάς Αβραμίδης, Βασίλης Βαρδαξής κ.ά.) αλλά και σε «ανώνυμους» αγγειοπλάστες στο Μαρούσι και την Νέα Ιωνία, που είναι απόγονοι προσφύγων του 1922 και άλλων εσωτερικών μεταναστών.
Β) Μεταλλοτεχνία-αργυροχρυσοχοΐα: συνοπτική αναφορά στα μεγάλα κέντρα αργυροχρυσοχοΐας, όπως ήταν τα Ιωάννινα και στους σύγχρονους μετασχηματισμούς της σήμερα σε εργαστήρια κοσμημάτων στην πόλη.
Γ) Ξυλογλυπτική: αναφορά στους σκαλιστές και ταγιαδόρους από το Μέτσοβο, τον Τύρναβο και από άλλες περιοχές, που κυριάρχησαν όχι μόνο στον ελλαδικό χώρο, αλλά ευρύτερα στον βαλκανικό, καθ’ όλον τον 18ο και 19ο αιώνα. Ανάλυση των τάσεων ξυλογλυπτικής στην πόλη κυρίως με ανάλυση του διακοσμητικού ρόλου των ξυλόγλυπτων στα αθηναϊκά αρχοντικά σπίτια των αστών.
Δ) Λιθογλυπτική και μαρμαρογλυπτική: ιδιαίτερα θα αναλυθούν περιπτώσεις μαρμαρογλυπτών που άσκησαν την τέχνη τους σε νεκροταφεία, όπως ήταν οι αδελφοί Γιακουμής και Φραγκίσκος Μαλακατές από τα Υστέρνια της Τήνου που δημιούργησαν στο Α΄ Κοιμητήριο Αθηνών και αλλού, όπως και ανάλογες περιπτώσεις «ανώνυμων» τεχνιτών του μαρμάρου στα κοιμητήρια της Νίκαιας και του Αμαρουσίου.
Ε) Εμπορικά δίκτυα ειδών «επώνυμης» και «λαϊκής» τέχνης σήμερα στην πόλη: Μέσα από ήδη συγκεντρωμένο εθνογραφικό υλικό, με συνεντεύξεις από ρακοσυλλέκτες, αρχαιοπώλες, παλαιοπώλες και ιδιοκτήτες αιθουσών τέχνης θα αναδείξουμε τις διαδρομές των αντικειμένων τέχνης από την οικία στον δημόσιο χώρο ή στην αίθουσα τέχνης και τη νέα ζωή τους στη σύγχρονη πόλη.
Εκτός των θεωρητικών ζητημάτων, θα γίνουν και σεμινάρια εθνογραφικής έρευνας στον αστικό χώρο με αναφορά στα βασικά βήματα που πρέπει να ακολουθεί ο/η ερευνητής/τρια κατά την επιτόπια όσο και κατά την αρχειακή έρευνα. Επίσης, αναλυτικά θα παρουσιαστούν και τα μεθοδολογικά εργαλεία που ακολουθούνται κατά την έρευνα στο πεδίο (συμμετοχική παρατήρηση, ημι-δομημένα/ημι-κατευθυνόμενα ερωτηματολόγια, τεχνικές συνέντευξης, ομάδες εστίασης, έρευνα σε συγκεκριμένη κοινότητα, πολυτοπική εθνογραφία σε διάφορες περιοχές της πόλης, αρχειακή έρευνα, χρήση και κριτική αξιοποίηση/προσέγγιση των λογοτεχνικών πηγών κ.ά.).
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αλβαλάτ, Α., Η Τέχνη και η Τεχνική του Λόγου (Για να γράφουμε και να μιλάμε καλά), απόδοση Μ. Σταφυλάς, Αθήνα 21981.
Appadurai, Α. (επιμ.), «Introduction: Commodities and the Politics of Value», The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective, Κέμπριτζ 1986, 3-63.
Baudrillard, J., The System of Objects, μτφρ. J. Benedict, Λονδίνο 21996.
Γιαλούρη, Ε., Υλικός πολιτισμός. Η ανθρωπολογία στη χώρα των πραγμάτων, Αθήνα 2012.
Εθνολογία (περιοδικό της Ελληνικής Εταιρείας Εθνολογίας).
Ζώρα, Π., «Συμβολική και σημειωτική προσέγγιση της Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης», Λαογραφία 36 (1990-92), 1-77.
Kopytoff, Ι., «The Cultural Biography of Things: Commoditization as Process», A. Appadurai (επιμ.), The Social Life of Things: Commodities in Cultural Perspective, Κέμπριτζ 1986, 64-91.
Κορρέ-Ζωγράφου, Κ., Τα κεραμεικά του ελληνικού χώρου, Αθήνα 1995.
Κορρέ-Ζωγράφου, Κ. - Κούζας, Γ., Η έρευνα και διδασκαλία του υλικού πολιτισμού των νεότερων χρόνων στα ελληνικά πανεπιστήμια, Αθήνα 2010.
Κούζας, Γ., «Οι κύκλοι των χαμένων αντικειμένων. Απόρριψη - διαλογή - επανάχρηση - επανοικειοποίηση», Εθνολογία, 16 (2013-2016), 103-144.
Λαογραφία (περιοδική έκδοση της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας).
Κυριάκου Σ. Ν., Συγγραφική Τέχνη. Εκθέσεις - Επιστημονικαί Εργασίαι - Διατριβαί - Ομιλίαι - Δοκίμια. Η συνθετική εργασία κατά φάση: Κατανόηση του τίτλου του θέματος / Συγκέντρωση του υλικού / Ανάλυση - Ερμηνεία Ιδεών-Γεγονότων / Διάταξη της ύλης / Σύνθεση του θέματος / Επιμέλεια της ύλης - Η Παρουσίαση, Αθήνα 1973.
Λουκάτος, Δ. Σ., Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Αθήνα 1985.
Μερακλής, Μ. Γ., Ελληνική Λαογραφία : Κοινωνική Συγκρότηση - Ήθη και Έθιμα - Λαϊκή Τέχνη, Αθήνα 2011.
Οικονόμου, Α. Ι., Υλικός πολιτισμός: Θεωρία, μεθοδολογία, αξιοποίηση. Σύντομη επισκόπηση, Αθήνα 2014.
Παπαδόπουλος, Σ., «Υλικός Πολιτισμός», Εθνολογία, 3 (1993), 215-227.
Παυλόπουλος, Δ., Οδηγός Εκπόνησης Εργασίας. Από τη Θεωρία στην Εφαρμογή. Προπτυχιακή - Μεταπτυχιακή Εργασία / Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία / Διδακτορική Διατριβή. Συγγραφή - Παρουσίαση - Υποστήριξη, Αθήνα 2017 (με εκτεταμένη σχετική βιβλιογραφία).
Παυλόπουλος, Δ., Από τον Ιερό Λόχο στον Κωνσταντίνο ΙΒ’. Νεότερα Αθηναϊκά Γλυπτά, Αθήνα 2020.
Σπυριδάκης, Γ. Κ., Οδηγίαι προς συλλογήν λαογραφικής ύλης, Αθήνα 1962 [ανάτυπο από την Επετηρίδα του Λαογραφικού Αρχείου, 13 & 14 (1960-1961)].
Σταμέλος, Δ., Νεοελληνική Λαϊκή Τέχνη. Πηγές, προσανατολισμοί και κατακτήσεις από τον ΙΣΤ’ αιώνα ώς την εποχή μας, Αθήνα 31993.
Φλωράκης, Α., «Η εθνογραφική τεχνολογία. Όψεις θεωρίας και εφαρμογές», Εθνολογία, 6-7 (1998-99), 31-59.
Εαρινό εξάμηνο
Θέμα: Μιλάνο: ο κόσμος του Leonardo da Vinci
Περίληψη: Στο σεμινάριο θα εξεταστούν το πολιτιστικό περιβάλλον στην αυλή του Ludovicο Sforza (1452-1508) και οι λόγοι για τους οποίους ο Leonardo da Vinci αποφάσισε να εγκατασταθεί στο Μιλάνο, πόλη που φημιζόταν ως κέντρο παραγωγής πολεμικού οπλισμού. Εξετάζονται η καλλιτεχνική παραγωγή του Leonardo κατά την πρώτη και δεύτερη περίοδο παραμονής του στην πόλη (1482-99 και 1508-13), οι πολιτικές εξελίξεις που συντελούνται στο τέλος του 15ου αιώνα καθώς και οι επιπτώσεις των ξένων εισβολών που έθεσαν τέλος σε μια εποχή σχετικής σταθερότητας και ειρήνης στην ιταλική χερσόνησο. Αναλύονται οι σημαντικότερες παραγγελίες που δέχθηκε και οι σχέσεις του καλλιτέχνη με εξέχοντες παραγγελιοδότες.
Summary: Leonardo da Vinci (1452-1519) decided to settle in Milan, a city famous for being a center for weapon production. The seminar will examine the cultural environment in the court of Ludovico Sforza (1452-1508), Leonardo's artistic production during the first and second periods of his stay in the city (1482-99 and 1508-13) as well as the political developments that took place at the end of the 15th century and the impact of the French invasions that ended a period of stability and peace in the Italian peninsula. The important commissions he received and his relation with prominent patrons are furthermore analyzed.
Selected bibliography
Bambach Carmen, Leonardo da Vinci Rediscovered, 4 τόμοι, New Haven / Λονδίνο 2019.
Delieuvin Vincent – Frank Louis (επιμ.), Léonard de Vinci, κατ. Έκθεσης (Musée du Louvre), Παρίσι 2019.
Farago Claire J., Leonardo da Vinci's Paragone. A Critical Interpretation with a New Edition of the Text in the Codex Urbinas, Leiden 1992.
Kemp Martin, Leonardo da Vinci. The Marvellous Works of Nature and Man, Cambridge (MA) 1981.
Marani Pietro C., Leonardo da Vinci. The Complete Paintings, Νέα Υόρκη 2001.
Radke Gary M. (επιμ.), Leonardo da Vinci and the Art of Sculpture, New Haven 2009.
Rosenberg Charles M., The Court Cities of Northern Italy. Milan, Parma, Piacenza, Mantua, Ferrara, Bologna, Urbino, Pesaro, and Rimini, Cambridge; Νέα Υόρκη 2010.
Rubin Patricia, ''Understanding Renaissance Portraiture'', στο Christiansen Keith – Weppelmann Stefan (επιμ.), The Renaissance Portrait. From Donatello to Bellini, Νέα Υόρκη 2011, σ. 2-25.
Steinberg Leo, Leonardo's Incessant Last Supper, Νέα Υόρκη 2001.
Syson Luke – Keith Larry, Leonardo da Vinci. Painter at the Court of Milan, κατ. έκθεσης (National Gallery), Λονδίνο 2011.
Εαρινό εξάμηνο
Θέμα: Τέχνη και Ιστορία: Αναπαραστάσεις της ιστορίας στην τέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα ΙΙ
Περίληψη: Τι ιστορίες αφηγούνται τα έργα τέχνης; Το έργο τέχνης, το μουσείο, το μνημείο, η έκθεση, ο καλλιτέχνης —όλες έννοιες ιστορικά προσδιορισμένες— ποιου την ιστορία παρουσιάζουν; Πώς πραγματεύονται οι καλλιτέχνες τα ιστορικά γεγονότα, τις «σιωπές» της ιστορίας, το «ευαίσθητο», το επίμαχο και το τραυματικό ιστορικό παρελθόν; Πώς διασταυρώνεται η σύγχρονη τέχνη με τη μνήμη, το αρχείο, την προφορική ιστορία και την ιστορική έρευνα, και γιατί σύγχρονοι καλλιτέχνες λειτουργούν, συχνά, ως ερασιτέχνες ιστορικοί με στόχο εναλλακτικές αφηγήσεις του παρελθόντος; Το μάθημα διερευνά τους τρόπους με τους οποίους ιστορικά γεγονότα και ιστορικά αφηγήματα γίνονται θέμα, ερμηνεύονται και εξετάζονται κριτικά στην τέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα, αλλά και πώς οι καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις της ιστορίας και της μνήμης επηρεάζουν την αντίληψή μας για το ιστορικό παρελθόν. Εξετάζοντας ένα ευρύ φάσμα έργων από τη ζωγραφική και τη γλυπτική έως τα ψηφιακά μέσα και την περφόρμανς, παρακολουθούμε τις μετατοπίσεις από τη συμβατική ιστορική ζωγραφική στη λεγόμενη «ιστοριογραφική στροφή» στη σύγχρονη τέχνη.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αδαμοπούλου, Αρετή, Τέχνη και ψυχροπολεμική διπλωματία. Διεθνείς εικαστικές εκθέσεις στην Αθήνα (1950-1967), University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2019.
Αλεξάκη, Ευγενία, «Καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, προφορικές ιστορίες και ιστορικά τεκμήρια: διασυνδέσεις σε εκθεσιακά-μνημονικά περιβάλλοντα για το δύσκολο παρελθόν», στο Ν. Αποστολόπουλος, Γ. Κόκκινος, Ζ. Παπανδρέου (επιμ.), Το MOG ως αντικείμενο μελέτης: Ιστοριογραφία, Τραυματική Μνήμη, Δημόσια Ιστορία, Ιστορική Εκπαίδευση, Βερολίνο, Freie Universität Berlin-Refubium, 2023, έντυπη & ψηφιακή έκδοση, doi: http://dx.doi.org/10.17169/refubium-39694, σσ. 157-173.
Altshuler, Bruce, Salon to Biennial. Exhibitions that Made Art History, v. I, Phaidon Press Limited, London/New York 2008.
Altshuler, Bruce, Biennials and Beyond. Exhibitions that Made Art History, v. II, Phaidon Press Limited, London/New York 2013.
Bennett, Jill, Empathic Vision: Affect, Trauma and Contemporary Art, Stanford, University Press, Stanford 2005.
Bleichmar, Daniela/Schwartz R. Vanessa, “Visual History: The Past in Pictures”, Representations, 145 (1), 2019, σσ. 1-31, doi: https://doi.org/10.1525/rep.2019.145.1.1.
Bourke, Joanna (επιμ.), War and Art: A Visual History of Modern Conflict, Reaction Books, London 2017.
Burke, Peter, Αυτοψία. Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών, μτφρ. Ανδρέας Π. Ανδρέου, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003.
Chametzky, Peter, Objects as History in Twentieth-century German Art: Beckmann to Beuys, University of California Press, Berkley/London 2010.
Δασκαλοθανάσης, Νίκος, Ο καλλιτέχνης ως ιστορικό υποκείμενο από τον 19ο στον 21o αιώνα, Άγρα, Αθήνα 2004.
Desai, Dipti/Hamlin, Jessica/Mattson, Rachel, History as Art, Art as History. Contemporary Art and Social Studies Education, Routledge, New York 2010.
Didi-Huberman, Georges, The Eye of History: When Images Take Positions, MIT Press. Cambridge MA 2018.
Enwezor, Okwui, Archive Fever: Uses of the Document in Contemporary Art, International Center of Photography/Steidl Publishers, New York/Göttingen 2008.
Farr, Ian (επιμ.), Memory. Documents of Contemporary Art, Whitechapel Gallery/MIT Press, London/Cambridge MA 2012.
Gibbons, Joan, Contemporary Art and Memory. Images of Recollection and Remembrance, I.B. Tauris, London/New York 2007.
Godfrey Mark, “The Artist as Historian”, October, 120, 2007, σσ. 140-172.
Green, David/Seddon, Peter (επιμ.), History Painting Reassessed: The Representation of History in Contemporary Art, Manchester University Press, Manchester/New York 2000.
Kernbauer, Eva, Art, History, and Anachronic Interventions Since 1990, Routledge, London/New York 2021.
Κόκκινος, Γιώργος/Κιμουρτζής, Παναγιώτης/Καρασαρίνης, Μάρκος, Ιστορία & Δικαιοσύνη, Ασίνη, Αθήνα 2020.
Lehrer, Erica/Milton, Cynthia E./Patterson, Monica Eileen (επιμ.), Curating Difficult Knowledge. Violent Pasts in Public Places, Palgrave Macmillan Houndmills, Basingstoke Hampshire/New York 2011.
Roelstraete, Dieter, “The Way of the Shovel: On the Archeological Imaginary in Art”, e-flux journal, 4, 2009, διαθέσιμο στο http://worker01.e-flux.com/pdf/article_888851.pdf.
Roelstraete, Dieter, “After the Historiographic Turn: Current Findings”, e-flux journal, 6, 2009, διαθέσιμο στο http://worker01.e-flux.com/pdf/article_60.pdf.
Ruchel-Stockmans, Κatarzyna, Images Performing History: Photography and Representations of the Past in European Art after 1989, Leuven University Press, Leuven 2015.
Salber, Mark Phillips/Bear, Jordan (επιμ.), What Was History Painting and What Is It Now?, McGill-Queen's University Press, Montreal/Kingston/London/Chicago 2019.
Salber, Mark Phillips, “History Painting Redistanced: From Benjamin West to David Wilkie”, Modern Intellectual History, 11 (3), 2014, σσ. 611–29.
Stok, Frank van der/Gierstberg, Frits/Bool, Filip (επιμ.), Questioning History. Imagining the Past in Contemporary Art, NAi Publishers, Rotterdam 2008.
Τενεκεντζής, Αλέξανδρος, Τα Μνημεία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εικονομαχίες στην Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου (1945-1975), Αθήνα, Ασίνη 2020.
Τσιάρα, Συραγώ, Η επιμέλεια του βλέμματος. Σύγχρονη τέχνη και επιμελητική πρακτική, Νήσος, Αθήνα 2021.
